Profesor Strelau to jeden z najważniejszych psychologów w Polsce i Europie, a pewnie także i na świecie. Jego Regulacyjna Teoria Temperamentu stanowi podstawę nie tyle nawet “dalszych badań” co wręcz w dużym stopniu “dalszej psychologii”. Jest to też człowiek o trudnym, pełnym wyzwań i ciężkich prób życiu, o którym z rewelacyjnym wykładowczym warsztatem opowiada tak samo ciekawie, jak o swoim dorobku naukowym.

W ramach drugiego sezonu rozmów Można!, które przeprowadzam dla Was razem z Uniwersytetem SWPS (a także jako “wczesny prezent na Święta”) chcę podarować Ci długą, podróżującą przez wiele tematów rozmowę z panem profesorem.

Wierzę, że znajdziesz w niej OGROM wartości niezależnie od tego, czy interesujesz się psychologią, czy też nie. To jest jedna z tych niesamowitych rozmów, która po prostu daje do myślenia człowiekowi o samym życiu, o byciu człowiekiem.

Kim jest prof. dr hab. Jan Strelau?

Prof. dr hab. Jan Strelau (ur. 30 maja 1931 w Gdańsku) to polski psycholog znany w skali międzynarodowej ze swoich badań nad temperamentem. Od 1957 do 2001 jego kariera naukowa związana była z Uniwersytetem Warszawskim, a od roku 2001 z Szkołą Wyższą Psychologii Społecznej, gdzie był pierwszym dziekanem Wydziału Psychologii, a od 2002 pełni funkcję prorektora ds. nauki.

Jest autorem Regulacyjnej Teorii Temperamentu (RTT), która koncentruje się na formalnych aspektach zachowania obejmujących charakterystykę energetyczną (E) i temporalną (T), na które składają się takie cechy jak: wrażliwość sensoryczna, reaktywność emocjonalna, wytrzymałość i aktywność (E) oraz żwawość i perseweratywność (T). Do ich pomiaru służy inwentarz Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu (FCZ-KT) skonstruowany przez niego i Bogdana Zawadzkiego. FCZ-KT został zaadaptowany do wielu wersji językowych, podobnie jak Kwestionariusz Temperamentu rozpowszechniony zagranicą jako Strelau Temperament Inventory (STI), a od 1998 roku w nowej adaptacji jako Kwestionariusz PTS (Strelau i Zawadzki) znany jako Pavlovian Temperament Survey (PTS) zaadaptowany do 16 wersji językowych.

Badania prowadzone w ramach RTT koncentrują się na funkcjonalnej roli temperamentu w procesie adaptacji, ze szczególnym uwzględnieniem funkcjonowania człowieka w warunkach trudnych (stresowych) i jego znaczeniu jako jednego z czynników wpływających na zaburzenia w zachowaniu (m.in. PTSD). W ramach licznych badań prowadzonych w paradygmacie genetyki zachowania Strelau i jego współpracownicy wykazali, że za różnice indywidualne w cechach temperamentu w około 40% odpowiada czynnik genetyczny, co podkreśla rolę środowiska, w tym głównie środowiska specyficznego (dla każdego członka rodziny) w kształtowaniu cech temperamentu.

Strelau założył w Uniwersytecie Warszawskim pierwszą w Polsce Katedrę Psychologii Różnic Indywidualnych oraz stworzył w tymże Uniwersytecie Interdyscyplinarne Centrum Genetyki Zachowania. Był pierwszym przewodniczącym Europejskiego Towarzystwa Psychologii Osobowości (1984-1988) a także przewodniczył Międzynarodowemu Towarzystwu Psychologii Różnic Indywidualnych (1993-1995). Był również wiceprezydentem Międzynarodowej Unii Nauk Psychologicznych (IUPsyS; 1996-2000) oraz wiceprezesem Polskiej Akademii Nauk (2002-2006).

Jest członkiem Europejskiej Akademii Nauk (Academia Europaea), członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk i członkiem zagranicznym Fińskiej Akademii Nauk i Literatury. Otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu oraz Państwowego Uniwersytetu Nauk Humanistycznych w Moskwie.

Jest także laureatem wielu nagród, w tym:
– Nagroda Prezesa Rady Ministrów w kategorii “za wybitny dorobek naukowy”
– Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych (tzw. polski Nobel)
– Nagroda Fundacji Humboldta „Humboldt Research Award to Emitent Foreign Academics” za wybitne osiągnięcia w zakresie badań nad osobowością
– Nagroda Towarzystwa Maxa Plancka (wraz z prof. Aloisem Angleitnerem) za międzynarodowe wybitne osiągnięcia badawcze
– Nagroda New Europe Prize 1997 fundowana przez sześć instytutów badań zaawansowanych (Institutes for Advanced Study – Stanford, Princeton, Chapel Hill, Uppsala i Wassenaar.

Tematy poruszone w rozmowie

W trakcie przygotowań do rozmowy z prof. dr hab. Janem Strelauem założyłem, że naprawdę każdy powinien w swoim życiu sięgnąć po książkę “Poza Czasem”, czyli wywiad rzekę przeprowadzony z panem profesorem przez Agnieszkę Wilczek i Jakuba Balickiego. Zaprezentowałem ją krótko w poleceniu 7 świetnych książek, które warto przeczytać. Gorąco zachęcam do zakupu, i to nie tylko dlatego, że dużo pytań o nią zahacza :)

Mówiąc “hasłami” starałem się pana profesora podpytać o jego niesamowitą przeszłość, o realia prowadzenia badań, o życiową skuteczność i wytrzymałość, o “dobre” podejście do pracy i odpoczynku, i celów, o wartość życiowego hartowania się i o rady dla młodych ludzi.

A mówiąc po ludzku, próbowałem pana profesora podpytać o jak najwięcej różnych rzeczy, bo szansa spędzenia czasu z tak wyjątkowym człowiekiem zdarza się wyjątkowo rzadko.

Wywiad

Nagranie trwa blisko godzinę, lecz wierzę, że wartość, którą podzielił się z nami pan profesor przyćmiewa wiele rzeczy, które trwają tygodniami, a może i miesiącami. Co faktu nie zmienia, że materiał jest bardzo długi.

Gorąco zapraszam do zrobienia sobie kawy, znalezienia notesu i czegoś do pisania i kliknięcia “start”.

Co dalej?

Moi drodzy, nie chcę popadać w patos, ale “dalej” życzę Wam, po prostu, najlepszego w życiu.

Historia pana profesora bardzo mnie inspiruje, bo od lat ciekawię się “The Greatest Generation”, czyli pokoleniu mężczyzn i kobiet, których dzieciństwo definiowała tzw. Wielka Depresja w USA, a którzy będąc młodymi ludźmi znaleźli się w ogniu Drugiej Wojny Światowej i musieli albo walczyć w Europie, albo dźwigać ciężar utrzymania całego kraju, kultury i rodzin na swoich barkach. To były nieludzko trudne wyzwania.

My w Polsce też mieliśmy swoje “Najświetniejsze Pokolenie”, bo lata dwudzieste w centralnej Europie wcale nie były jakoś szalenie lepsze czy stabilniejsze od rynkowych zawieruch w USA. Wielu naszych przodków i pra-przodków musiało dać sobie radę zarówno z tym, potem z wojną, a na samym końcu – już w przeciwieństwie do “spokojnej” Ameryki lat pięćdziesiątych i dalej – z obcym reżimem.

Tylko że my (między innymi przez ten reżim) nie mamy na ten temat tysięcy filmów i książek.

Zostają nam zatem rozmowy.

I jestem zaszczycony i wzruszony, że jedną z nich – z tak wyjątkowym człowiekiem jak profesor dr hab. Jan Strelau – mogłem dla Was przeprowadzić właśnie ja. Mam nadzieję, że choć w drobnym stopniu dobrałem pytania pod Wasze własne potrzeby.

Trzymajcie się ciepło.

Ciao,

///

PS: Artykuł, wywiad i merytoryka przygotowane we współpracy z Uniwersytetem SWPS. Organizacja projektu to zasługa Michała Krześniaka. Za piękną oprawę audiowizualną odpowiada ekipa Only Only. Jak coś nie wyszło, to pewnie przeze mnie :)

PPS: Zapraszam też do poprzednich odcinków drugiego sezonu Można – z dr Ewą Jarczewską Gerc o psychologii pozytywnej i z panem Konradem Bocianem o uczeniu robotów “ludzkości”.